Ирәмәлгә сәйәхәт: әкиәти хәҡиҡәт
14 август 2018
Ирәмәл — Башҡортостандың бейеклеге буйынса икенсе урында торған тауы. 2010 йылдан «Ирәмәл» тәбиғи паркы ойошторола һәм тау уның территорияһында тороп ҡала. Тауға йылына 15000-дән ашыу кеше менә. Иң еңеле тип Силәбе өлкәһенең Төлөк ауылы яғынан һалынған маршрут һанала. Бында ниндәйҙер кимәлдә туристик инфраструктура ла булдырылған. Өҫтәүенә, ул башҡаларына ҡарағанда ҡыҫҡараҡ. Хәбәрсебеҙ Зәйтүнә Ниғәмәтйәнова күптән түгел Ирәмәлгә сәфәр ҡылды һәм әкиәти хәҡиҡәт тәьҫораттары менән бүлешә.
|
Әңгәмәсем һөйләй, ә мин уйҙарым менән бер нисә көн элек үткән ваҡиғаларҙы тағатам. Алдымда һайлау тора: байрамға барырғамы, әллә тауға юлланырғамы. Шул ваҡыт дуҫтарымдан ярҙам килде: «ниәт белдер» — тигән ике генә һүҙ ине ул. Көндәлек ығы-зығыла, ысынлап та, ниндәйҙер мәлдә ниәт белдереү тигән шәп ысул хаҡында онотоп ебәргәнмен икән бит! Ниәт белдергәс, барыһы ла шунда уҡ урынына ултырҙы: асылыма, ысын йортома — тәбиғәткә, тамырҙарыма ҡайтам!!!
Лагерь урынлашасаҡ аҡланға бер ни тиклем һуңлап килеп еттек. Уйламаған ҡаршылыҡтар тотҡарланырға мәжбүр итте, әммә команданан бер кем дә зарланыу белдермәне: тәжрибәлеләр барлыҡ һынауҙарға өйрәнгән һәм һәр ҡаршылыҡты рәхмәтле булып ҡабул итә, ә беренсе тапҡыр килеүселәр еңелсә шоктан арынмаған әле: эҫе ҡояш аҫтында алыҫ юлды үтеү ҙә үҙенкен итә. Ә инде трассанан боролоп, асфальт юл бөткәс, урман юлынан күтәрелгән саң хатта кире уйҙарҙы ситкә алып китә, ә соҡор-саҡыр һелкетә-һелкетә уларҙы баштан берәм-берәм ҡойоп ҡалдыра…
…Тәбиғәттә ғәҙәттәгесә, был төндә йоҡо алманы. Шулай ҙа йоҡо тоғо эсенлдә күҙҙәрҙе йомоп, тәбиғәттең нисек тын алыуын тыңлап ятыу үҙе бер рәхәтлек бирә һәм көс өҫтәй. Ҡояштың беренсе нурҙары күренер-күренмәҫтән лагерҙа ҡыштырлау башланды: палатканан башты тығып ҡарамайынса ла уның кем икәнен белрергә мөмкин — беҙҙең алмаштырғыһыҙ ашнаҡсы, ул бешергән бутҡаның һәм йәшелсә ашының тәме бер ваҡытта ла тел осонан китмәгән Әлфиә апай иртәнге аш әҙерләй.
Яйлап лагерға йән инде, ә бер аҙҙан инде ул умарта күселәй гөжләй ине, кемдер хәбәр һата, кемдер эш менән булаша, әммә һәр ерҙә шат көлөү тауыштары яңғырай. Хатта бер яҡ ситтә тыныс ҡына йоҡлап ятҡан таныш булмаған ир-егетте лә «өңөнән» һөйрәп сығарып, иртәнге ашҡа саҡрҙылар. Шулай итеп ул беҙҙең төркөмдөң тулы хоҡуҡлы хужаһына әүерелде.
Ете кеше тау итәгенә («Ирәмәл» тәбиғә паркының территорияһы сигенә тиклем) машинала китте. Бынан бер нисә йыл элек кенә Төлөктә (элек был ерҙәр башҡорттарҙыҡы булған. Төлөк — теләк тигәндән алынған. Тимәк, тау башында ғына түгел, уға артылғанда ла теләк теләргә кәрәк һәм ул мотлаҡ тормошҡа ашасаҡ!) туристарҙы тау итәгенә тиклем алып барып һәм кире алып ҡайып хеҙмәтләндергән төркөм эшләүе төшкә лә инмәҫ ине. Баҙар мөнәсәбәттәре. Шулай уҡ водителдәрҙең яҙылмаған теләктәшлеге бар — илдең төрлө төбәгенән туристарҙы алып килгән водителдәр транспорттары менән билдәле территориянан ары үтмәй. Һөҙөмтәлә һарыҡтар ҙа иҫән, бүреләр ҙә туҡ.
Төп төркөм өсөн тауға менеү лагерҙан башланды. Әммә һәр километр һайын карауан һуҙыла башланы. Тикшереү пунктында күптәр тағы ла нисә километр ҡалыуы хаҡында һораша ине инде. «Уңға китһәгеҙ — аты километр, һулға китһәгеҙ — ете», — тип яуап бирә ҡурсаулыҡ хеҙмәткәре… Шунда уҡ күҙ алдына ғалим-бесәй килеп баҫа: уңға китһә — йыр һуҙа, һулға китһә — әкиәт һөйләй… Ғәмәлдә тикшереү пункты уҡ әкиәткә көйләй — һәр ерҙә ағастан эшләнгән әкиәт геройҙары, тауыҡ тәпәйле йорт, ә ғалим-бесәй урынына бәйҙә торған эт. Хәйер…
|
Миңә, киреһенсә, тауға менеү еңел булды. Бәлки, баштан уҡ әкиәт эсенә сумғанғалыр, сөнки Ирәмәлгә беренсе тапҡыр менгәндән һуң күпме йыл үтһә лә, хәтеремдә һаман да ундағы сихри күренештәр һаҡлана: мүк ҡаплаған ағастар иҫкә төшөү менән бала саҡтан телевизорҙан ҡараған рус әкиәттәре кадрҙары (булған бит заманалар! Телевизорҙан башҡорт түгел, рус әкиәттәрен ҡарап үҫкәнбеҙ, әммә туған телебеҙҙе сит телгә алмаштырмағанбыҙ!) бер-бер артлы күҙ алдынан үтә; тауға артылғанда литрлап эскән тау шишмәһенең тереһыуы; ниндәйҙер сихри көскә буйһоноп, хәҙер инде ҙур-ҙур таштар булып ҡатып ҡалған йәнлектәр; иғтибарлап тыңлағанда селтерләп кенә көлгәне ишетелгән таш йылғалары һәм эсеп тә һулап та туйып, танһыҡты ҡандырып булмаған, яңы ғына һауылған йылы һөт кеүек тәмле, йомшаҡ тау һауаһы!
|
Платоға килеп еткәс, саҡ ҡына ҡалған һымаҡ, әммә ошо 300—500 метр ара хәтерҙә нығыраҡ һаҡлана, сөнки ҙур таштар буйлап менергә тура килә. Шул уҡ ваҡытта таштарға аяҡ терәү менән көс артҡанын һиҙәһең. Ғәҙәти һуҡмаҡтан атлауға ҡарағанда таштар буйлап барыу, таштан-ташҡа һикереү, йүгереү еңелерәк. Бәлки, Ирәмәлдең көсө тап ошо таштарҙа булғанлыҡтандыр? Сөнки улар ябай таш түгел, ә тотош мәрмәр һәм кремень.
|
Ирәмәлгә, ысынлап та, әгәр тау уға рөхсәт итә икән, теләгән кеше менә ала. Әгәр кемдер быға лайыҡ булмаһа, хатта платоға килеп еткәс икән менмәҫкә меңдәрсә сәбәп табылыуы, тәбиғәт күренеше ҡамасаулауы ихтимал. Беҙҙең төркөмдә иң оло турисҡа 72 йәш булһа, хатта 80 йәшлектәрҙең дә менеү осраҡтары юҡ түгел. Был юлы иһә йәштәр, балалар бик күп ине. Тауҙан төшкәндә ике малайҙы үтеп киттек һәм шаяртып, ни өсөн такси саҡыртманығыҙ, тип һораныҡ. Аталары етди төҫ менән: «Вертолет саҡыртҡайныҡ», — тип яуаплағас, беҙҙең йөҙҙә лә етдилек барлыҡҡа килде: «Нимә тинеләр?» «Заказдар бик күп икән, өлгөрә алмайҙар». «Һеҙ ир-егеттәр бит, яйлап үҙегеҙгә төшөргә тура килә инде!» Онотоп торам: пирамидалар! Ирәмәлдә улар 13. Мысыр пиармидаларынан ныҡ айырылалар, сөнки уларҙы туристар тау башындағы таштарҙы алып төшөп төҙөгән, әммә шундай уҡ ҡеүәтле көскә эйә, тиҙәр. Ысынмылыр — әйтә алмайым, әммә Ирәмәлгә һәм пирамидаларға туристар ағымы йылдан-йыл арта. Бында бер тапҡыр булған кеше ҡабат тағы ла киләсәк. Ирәмәлдең тартыу көсө шулай.
|
Ҡайтыр юл һәр саҡ еңелерәк һәм тиҙерәк үтелә, тиҙәр. Әммә Ирәмәлдән төшкәндә түгел. Бәлки, был тау башында үҙеңде ысын өйөңдә итеп тойоу, үҙеңдең тәбиғәт балаһы икәнлегеңде аңлау һәм ике, өс төрлө стандарттар менән йәшәүсе ике йөҙлө яһалма тормошҡа кире ҡайтҡы килмәгәнлектәндер? Һәм аҙым һайын: «Саҡ ҡына ҡалды. Иң мөһиме — шишмәгә етһәң тереһыу эсерһең, йыуынырһың, көс өҫтәлер…» — тип үҙ-үҙеңде өгөтләйһең. Шулай уҡ лагерҙа тәмле киске аш, турист мунсаһы көтөүе күңелде йылыта. Тамаҡ туйҙырып, эҫеһе шартлап торған мунсала ҡайын, шыршы ботаҡтарынан бәйләнгән миндек менән сабынып, Төлөк йылғаһының һалҡын һыуына сумыу барлыҡ арыуыңды ҡул менән һыпырып алғандай юҡҡа сығара бит ул!
|
…Мунса ҡөҙрәтеме, көйләнешме, әммә иртән мускулдар ауыртыуы һиҙелмәне. Хатта, Ирәмәлгә тағы менәйекме, тип шаяртып та алдыҡ. Етәксебеҙ урынлы ғына итеп 5 йәшендә тауҙы артылған улы тураһында һөйләне: икенсе көн әсәһе: «Улым, бөгөн тағы тауға менәбеҙме?» — тип һорағас, малай уға аптырап ҡарап: «Әллә иҫәр инде». — тип ҡуя. Ғәмәлдә иһә, запаста тағы берәй көн булһа, биллаһи, ҡабат тауға менергә теләүселәр табылыр ине.
|
Көндөң болотло булыуы Ларкино тарлауығына барып һыу инергә ҡамасауламаны. Бындағы хозурлыҡты яҙып та, фотоға төшөрөп күрһәтеп тә аңлатып булмай. Бары тик ғүмереңдә бер тапҡыр булһа ла килеп, үҙ күҙҙәрең менән күрергә кәрәк. Әммә ошо матурлыҡҡа оҙаҡ һоҡланырға ваҡыт юҡ — әкиәттән ысынбарлыҡҡа ҡайтырға кәрәк. Был сәфәр тағы ла нимәһе менән хәтерҙә ҡалды: ҡояшта ла ҡыҙындыҡ, тау йылғаһында һыу ҙа индек, елдә лә елләнек, ҡойма ямғырға ла эләктек. Башҡа ваҡытта булһа, бәлки, кемдер һуҡраныр ҙа ине, әммә Ирәмәлдә кире тойғоларға урын юҡ -тәбиғәттең барлыҡ күренештәренә ҡыуандыҡ, сөнки тәбиғәт беҙҙе үҙе шулай таҙарындырҙы! Әкиәт инде… Ә бәлки, мажаралыр?..
|
Ирәмәлгә сәйәхәт тураһында яҙырға ниәтем юҡ ине. Ә инде Беларусь Республикаһының Минск ҡалаһынан килгән Николай Кустовскийҙы осратып, уның менән аралашҡандан, уны тыңлағандан һуң, «мейеләге» «компьютерҙа» бына шундай «форматҡа тура килмәгән» файл пәйҙә булды. Бәлки, был юҡҡа түгелдер, сөнки Ирәмәл уның саҡырыуын ишеткән һәм уны тыңларға әҙер булған кешеләрҙе магнит кеүек тартып тора. Ә инде ошо бейеклекте артылғандарҙың фекерләүе, донъяға ҡарашы тамырынан үҙгәрә. Һәм улар бер ваҡытта ла элекке булмаясаҡ. Шул уҡ ваҡытта мин дә.
Сығанаҡтар
править
Комментарии
Если вы хотите сообщить о проблеме в статье (например, фактическая ошибка и т. д.), пожалуйста, используйте обычную страницу обсуждения.
Комментарии на этой странице могут не соответствовать политике нейтральной точки зрения, однако, пожалуйста, придерживайтесь темы и попытайтесь избежать брани, оскорбительных или подстрекательных комментариев. Попробуйте написать такие комментарии, которые заставят задуматься, будут проницательными или спорными. Цивилизованная дискуссия и вежливый спор делают страницу комментариев дружелюбным местом. Пожалуйста, подумайте об этом.
Несколько советов по оформлению реплик:
- Новые темы начинайте, пожалуйста, снизу.
- Используйте символ звёздочки «*» в начале строки для начала новой темы. Далее пишите свой текст.
- Для ответа в начале строки укажите на одну звёздочку больше, чем в предыдущей реплике.
- Пожалуйста, подписывайте все свои сообщения, используя четыре тильды (~~~~). При предварительном просмотре и сохранении они будут автоматически заменены на ваше имя и дату.
Обращаем ваше внимание, что комментарии не предназначены для размещения ссылок на внешние ресурсы не по теме статьи, которые могут быть удалены или скрыты любым участником. Тем не менее, на странице комментариев вы можете сообщить о статьях в СМИ, которые ссылаются на эту заметку, а также о её обсуждении на сторонних ресурсах.
